استروئید های آنابولیک: از داروسازی تا بدنسازی
نویسنده: علیرضا نیک نام (متخصص فیزیولوژی ورزشی)
آدرس صفحه اینستاگرام: Sportphysiologist@ آدرس ایمیل: [email protected]
مقدمه
استروئیدهای آنابولیک آندروژنی (AAS)، ترکیباتی سنتتیک هستند که از تستوسترون مشتق شده‌اند و به دلیل توانایی بالا در افزایش توده‌ی عضلانی، قدرت و سرعت بازسازی بافت‌ها، هم در پزشکی و هم در دنیای ورزش کاربرد دارند. اما خط باریکی بین استفاده‌ی درمانی و سوءمصرف این داروها وجود دارد؛ خطی که عبور از آن می‌تواند هزینه‌های سنگینی برای بدن و روان داشته باشد. در این مقاله درباره جنبه های مختلف درمانی و سوءمصرف استروئیدهای آنابولیک بحث شده است.
۱. ساختار شیمیایی و بیوشیمی استروئیدها
استروئیدهای آنابولیک-آندروژنی (AAS) ترکیبات سنتزی هستند که ساختار اصلی آن‌ها بر پایه‌ی هسته‌ی سیکلوپنتانوپر‌هیدروفن‌ترن است، همان ساختاری که در تستوسترون طبیعی وجود دارد.
اصلاحات رایج برای ایجاد AASها:
استری‌سازی گروه ۱۷β-hydroxyl برای افزایش حلالیت چربی و تأخیر در آزادسازی (تزریقی‌ها مثل تستوسترون انانتات)
آلکیلاسیون در موقعیت ۱۷α برای مقاومت در برابر متابولیسم کبدی (خوراکی‌ها مثل دیانابول و استانوزولول)
مهم‌ترین گروه‌ها:
| گروه | مثال‌ها | ویژگی |
|---|---|---|
| تستوسترون‌های استردار شده | Enanthate, Cypionate | تزریقی، نیمه‌عمر بلند |
| ۱۷α-Alkylated | Dianabol, Winstrol | خوراکی، سمی برای کبد |
| مشتقات ۱۹-nor | Nandrolone, Trenbolone | پایداری بالا، قدرت زیاد |
انواع رایج استروئیدهای آنابولیک و ویژگی‌های شیمیایی آن‌ها
| نام دارو | نوع مصرف | ساختار اصلاحی | نیمه‌عمر | ویژگی بارز |
|---|---|---|---|---|
| تستوسترون انانتات | تزریقی | استری‌سازی در موقعیت ۱۷β | ۴–۵ روز | پایه TRT و حجم |
| دیانابول (متاندرستنولون) | خوراکی | ۱۷α-آلکیله | ۶–۸ ساعت | افزایش سریع قدرت |
| ترنبولون استات | تزریقی | مشتق ۱۹-nor | ۳ روز | آنابولیک قوی، خشک‌کننده |
| ناندرولون (دکا) | تزریقی | ۱۹-nor با استر دکانوات | ۶–۱۰ روز | افزایش توده خالص |
| وینسترول | خوراکی/تزریقی | ۱۷α-آلکیله | ۹ ساعت (خوراکی) | خشک‌کننده، ضد کاتابولیک |
۲. مکانیزم عمل استروئیدها در بدن
AASها از طریق گیرنده‌ی آندروژنی (AR) که در عضله، استخوان، مغز و پروستات حضور دارد، عمل می‌کنند.
AASها با اتصال به گیرنده‌های آندروژنی (AR) وارد هسته سلول شده و بیان ژن‌هایی مثل IGF-1، mTOR، Myogenin و Myf5 را تحریک می‌کنند. در نتیجه:
پروتئین‌سازی افزایش می‌یابد
بازسازی عضله تسریع می‌شود
تجزیه عضله کاهش می‌یابد
فیبرهای نوع II (سریع) تقویت می‌شوند
مسیرهای اثر:
اتصال مستقیم به AR
تبدیل به دی‌هیدروتستوسترون (DHT) توسط آنزیم ۵-آلفا ردوکتاز
تبدیل به استرادیول توسط آنزیم آروماتاز و اثر بر گیرنده‌های استروژنی
درون هسته، این ترکیبات بیان ژن‌های آنابولیک را افزایش داده و تکثیر و تمایز سلول‌های ماهیچه‌ای را تحریک می‌کنند.
۳. نقش استروئیدها در قدرت و رشد عضله
مطالعه‌ی Bhasin و همکاران (۱۹۹۶) نشان داد که دوزهای بالای تستوسترون باعث افزایش قابل‌توجه در حجم عضله و قدرت شد، حتی بدون تمرین
اثرات شناخته‌شده استروئید های آنابولیک در ورزشکاران شامل:
افزایش سنتز پروتئین
کاهش تجزیه عضله
افزایش گلبول قرمز (و VO₂max)
ریکاوری سریع‌تر عضلات
۴. دوزهای رایج و رژیم‌های مصرف
- دوزهای درمانی: برای هیپوگنادیسم، بین ۷۵–۲۰۰ mg تستوسترون در هفته تجویز می‌شود.
- دوزهای سوءمصرف: بین ۴۰۰ تا ۲۰۰۰ mg در هفته—بیش از ۱۰ برابر دوز درمانی
مطالعه‌ی Grant et al. (2024) نشان داد که در برخی باشگاه‌های بدنسازی، شیوع سوءمصرف AAS تا ۷۹٪ گزارش شده است.
مصرف رایج‌ترین داروها شامل:
✅ تستوسترون انانتات
✅ ناندرولون (دکا)
✅ استانوزولول (وینسترول)
✅ ترنبولون
✅ دیانابول
📌 روش‌های مصرف رایج شامل “چرخه‌ای (cycling)”، “انباشت (stacking)” و “انفجار-پایداری (blast and cruise)” است.
رژیم‌های رایج مصرف (سایکل‌ها):
| روش | توضیح |
|---|---|
| Cycling | ۶ تا ۱۲ هفته مصرف + ۴ تا ۸ هفته قطع |
| Stacking | ترکیب چند دارو باهم برای اثر تجمعی |
| Pyramiding | افزایش تدریجی دوز در نیمه اول، سپس کاهش |
| Blast & Cruise | دوره‌ی شدید (Blast) + نگهدارنده با دوز پایین (Cruise) |
مطالعات نشان می‌دهند مهم‌ترین انگیزه‌های مصرف استروئید در مردان شامل:
افزایش حجم عضله و ظاهر بدنی
افزایش قدرت
رفع نارضایتی از تصویر بدنی (body dysmorphia)
اعتماد به نفس پایین
کمتر از ۲۰٪ برای رقابت رسمی یا حرفه‌ای به سراغ این داروها می‌روند.
جدول: مقایسه مصرف پزشکی و سوءمصرف در بدنسازی
| ویژگی | درمان بالینی | مصرف ورزشی |
|---|---|---|
| دوز هفتگی | ۷۵–۲۰۰ mg | ۵۰۰–۲۰۰۰ mg |
| مدت مصرف | بلندمدت و پایدار | دوره‌های ۶–۱۲ هفته |
| هدف | جایگزینی | عضله‌سازی شدید |
| نظارت | آزمایشگاهی، پزشک | بدون نظارت، تجربی |
| PCT | نادر یا با کنترل | ضروری، ولی اغلب ناقص |
💊 PCT (درمان پس از دوره):
PCT به معنای استفاده از داروها برای بازیابی عملکرد محور HPG پس از قطع AAS است.
رایج‌ترین پروتکل‌ها (مانند Scally Protocol):
hCG: ۲۵۰۰ IU هر دو روز یک بار برای ۲ هفته
کلومیفن: ۵۰ mg دو بار در روز برای ۳۰ روز
تاموکسیفن: ۲۰ mg روزانه برای ۴۵ روز
❌ این پروتکل‌ها در کارآزمایی‌های بالینی بزرگ تأیید نشده‌اند و در برخی موارد می‌توانند بازگشت طبیعی محور هورمونی را به تعویق اندازند.
۵. عوارض مصرف غیردارویی AAS
مطالعات Grant et al. (2024) و Sessa et al. (2018) فهرست گسترده‌ای از عوارض ناشی از AAS را گزارش کرده‌اند:
قلبی-عروقی
نارسایی قلبی، آریتمی، مرگ ناگهانی
کاهش HDL و افزایش LDL
هورمونی و جنسی
اختلال در محور هیپوتالاموس–هیپوفیز–بیضه
ناباروری، ژنیکوماستی، کاهش تستوسترون درون‌زا
روانی
افسردگی، پرخاشگری، وابستگی
اختلال شخصیت و خطر خودکشی
کبد و کلیه
آسیب کبدی، افزایش آنزیم‌های کبدی
فشار بر کلیه و نارسایی مزمن
جدول: عوارض سیستماتیک AAS
| سیستم بدن | عوارض اصلی |
|---|---|
| قلبی‌عروقی | فشار خون بالا، آریتمی، مرگ ناگهانی |
| کبد | سمیت، تومور خوش‌خیم، افزایش آنزیم‌ها |
| جنسی | آتروفی بیضه، ژنیکوماستی، ناباروری |
| روان | پرخاشگری، افسردگی، وابستگی |
| اسکلتی | آسیب تاندون، توقف رشد (در نوجوانان) |
| پوستی | آکنه شدید، ریزش مو الگوی مردانه |
نقش در افزایش قدرت و عضله‌سازی
تحقیقات متعدد (از جمله Sessa et al., 2018) تأیید می‌کنند که استروئیدها می‌توانند:
افزایش توده‌ی بدون چربی تا ۵–۷ کیلوگرم در ۱۰–۱۲ هفته
افزایش قدرت ایزومتریک و داینامیک در تمرینات چندمفصلی
کاهش زمان ریکاوری بین جلسات تمرین
افزایش تولید گلبول قرمز (از طریق تحریک اریتروپویتین)
اما تأثیر اصلی زمانی رخ می‌دهد که مصرف دارو با تمرین مقاومتی سنگین و رژیم پرپروتئین همراه باشد.
چگونه به‌طور طبیعی تستوسترون را افزایش دهیم؟
جایگزین‌های غیر دارویی برای افزایش سطح تستوسترون و قدرت عضلانی:
| راهکار | توضیح |
|---|---|
| تمرین مقاومتی سنگین | مخصوصاً اسکوات، ددلیفت، پرس سینه |
| خواب با کیفیت | ۷–۹ ساعت در شب |
| تغذیه غنی از زینک و چربی‌های سالم و همچنین پروتئین های با کیفیت به ویژه آلبومین | مثل تخم‌مرغ، مغزها، گوشت قرمز |
| کاهش درصد چربی بدن | چربی احشایی تستوسترون را به استروژن تبدیل می‌کند |
| مدیریت استرس | کورتیزول بالا، تستوسترون را سرکوب می‌کند |
| نور خورشید یا ویتامین D | تنظیم عملکرد غدد جنسی |
زیست‌نشانگرهای مولکولی برای ردیابی مصرف استروئیدها
تحقیقات اخیر نشان داده‌اند که برخی microRNAها (مثل miR-133a، miR-206، miR-208b) با مصرف استروئیدها تغییر می‌کنند و می‌توانند برای تشخیص دوپینگ استفاده شوند.
مزایای آن‌ها:
✅ نیاز به نمونه خون کم
✅ مقاوم در برابر فریز شدن
✅ قابل تشخیص حتی در بزاق و ادرار
جدول: تغییرات miRNAها در اثر سوءمصرف AAS
| سیستم بدن | miRNAهای تغییر یافته | کاربرد احتمالی |
|---|---|---|
| عضله اسکلتی | miR-1, miR-133a, miR-206 | شناسایی هیپرتروفی مصنوعی |
| قلب | miR-208a, miR-499, miR-1 | تشخیص آسیب قلبی ناشی از AAS |
| کبد | miR-122, miR-21, miR-155 | نشانگر سمیت کبدی |
| پروستات | miR-93, miR-375, miR-141 | پیش‌بینی خطر سرطان |
| روان و مغز | miR-200b, miR-96 | ارتباط با افسردگی و رفتار تهاجمی |
✅ مطالعات Sessa et al. (2018) و Grant et al. (2024) نشان می‌دهند که این miRNAها می‌توانند به‌عنوان بخشی از Athlete Biological Passport در آینده گنجانده شوند.
کاربردهای درمانی تاییدشده
استروئیدهای آنابولیک می‌توانند با تجویز پزشک در شرایط زیر مؤثر باشند:
هیپوگنادیسم (کم‌کاری جنسی مردانه)
سارکوپنی و تحلیل عضلات در سالمندی
کاهش وزن شدید در بیماری‌های مزمن مثل HIV/AIDS
کم‌خونی‌های وابسته به تستوسترون یا نارسایی مغز استخوان
✅ نکته: حتی در این موارد، مزایا در برابر خطرات باید با دقت سنجیده شود.
جمع بندی و تفسیر نهایی
استروئیدهای آنابولیک آندروژنی (AAS) داروهایی هستند که بسته به دوز، هدف مصرف و نظارت بالینی، می‌توانند یا ابزار مؤثر درمانی برای شرایطی مانند هیپوگنادیسم، سارکوپنی و کاهش توده عضلانی در بیماری‌های مزمن باشند، یا در صورت مصرف خودسرانه و با دوزهای بالا، به ترکیباتی مخرب برای سلامت تبدیل شوند. در مصرف پزشکی، این داروها با دوزهای کنترل‌شده و تحت نظر متخصص، می‌توانند ایمن و اثربخش عمل کنند، اما در مصرف غیرپزشکی و ورزشی، با سرکوب عملکرد هورمونی طبیعی، بروز عوارض قلبی، کبدی، روانی و جنسی، سلامت فرد را به خطر می‌اندازند. پیشرفت‌های اخیر در شناسایی زیست‌نشانگرهای مولکولی مانند miRNAها، امکان ردیابی دقیق و غیرتهاجمی سوءمصرف AAS را فراهم کرده‌اند. در مقابل، افزایش طبیعی تستوسترون از طریق تمرین، تغذیه، خواب و سبک زندگی سالم، نه‌تنها ایمن‌تر است، بلکه پایدارتر و سازگار با سلامت بلندمدت بدن نیز خواهد بود. قدرت واقعی در آگاهی، صبر و انتخاب راه علمی نهفته است، نه در مسیرهای کوتاه و پرخطر.
منابع
دیدگاه خود را ثبت کنید
تمایل دارید در گفتگو شرکت کنید؟نظری بدهید!