سندروم گیرافتادگی شانه (آسیب شناسی و تمرینات درمانی)

نویسنده: علیرضا نیک نام (متخصص فیزیولوژی ورزشی)*، فرزانه صفرپور (کارشناس ارشد فیزیولوژی ورزشی)

*آدرس صفحه اینستاگرام: Sportphysiologist@  آدرس ایمیل: [email protected]

مقدمه

سندروم گیر افتادگی شانه (Shoulder Impingement Syndrome) یکی از شایع‌ترین مشکلات مربوط به شانه است که به ویژه در افرادی که فعالیت‌های ورزشی یا شغلی تکراری و سنگین انجام می‌دهند، بروز پیدا می‌کند. این سندروم به دلیل فشار یا گیر افتادن تاندون‌های عضلات روتاتور کاف (Rotator Cuff) و بورسا (کیسه‌های حاوی مایع مفصلی) در زیر قوس آکرومیال (Acromion) ایجاد می‌شود. این وضعیت می‌تواند منجر به درد، ضعف عضلانی و محدودیت در دامنه حرکتی شانه شود. در این مقاله آسیب شناسی و روش های درمانی این عارضه بررسی شده است.

اپیدمیولوژی

سندروم گیر افتادگی شانه بیشتر در افراد بالای ۴۰ سال دیده می‌شود، اما ورزشکاران جوان به خصوص کسانی که در رشته‌هایی مانند شنا، پرتاب دیسک، و والیبال فعالیت می‌کنند نیز در معرض خطر قرار دارند. همچنین افرادی که شغل‌های فیزیکی مانند کارگران ساختمانی یا نقاش‌ها دارند، به دلیل استفاده مکرر و تکراری از عضلات شانه، در معرض ابتلا به این سندروم هستند.

شیوع در جمعیت عمومی

سندروم گیر افتادگی شانه تقریباً ۴۴ تا ۶۵ درصد از کل موارد درد شانه را در جمعیت عمومی شامل می‌شود . افراد بالای ۴۰ سال به دلیل تغییرات دژنراتیو (تحلیل‌رفتگی) که به مرور زمان در ساختارهای شانه ایجاد می‌شود، بیشتر مستعد این سندروم هستند. با این حال، در جوانان به ویژه کسانی که در فعالیت‌های سنگین یا ورزشی مشغول هستند، نیز دیده می‌شود.

شیوع در ورزشکاران

ورزشکاران رشته‌هایی که به حرکات بالای سر و استفاده مکرر از شانه نیاز دارند، به ویژه مستعد ابتلا به سندروم گیر افتادگی شانه هستند. این ورزشکاران شامل رشته‌های زیر می‌شوند:

• شناگران: به دلیل حرکات مکرر بالای سر و فشار زیاد روی عضلات روتاتور کاف، شیوع سندروم گیر افتادگی شانه در شناگران بالاست و ممکن است به حدود ۳۶ تا ۵۰ درصد برسد.
• پرتاب‌کنندگان در ورزش‌های دو و میدانی: ورزش‌هایی مانند پرتاب نیزه، پرتاب دیسک و بیسبال نیازمند استفاده شدید و مکرر از شانه‌ها هستند که ریسک ابتلا را افزایش می‌دهد.
• والیبال و بسکتبال: این ورزش‌ها که شامل پرش‌ها و ضربات بالای سر هستند، میزان شیوع سندروم گیر افتادگی شانه را به طور قابل توجهی افزایش می‌دهند.

شیوع در مشاغل

افرادی که در مشاغل فیزیکی و حرکات تکراری شانه شرکت دارند، به ویژه مستعد سندروم گیر افتادگی شانه هستند. این افراد شامل مشاغلی می‌شوند که نیازمند کارهای بالای سر هستند، مانند:

• نقاش‌ها: استفاده مکرر از شانه در حین نقاشی سقف‌ها یا دیوارها.
• کارگران ساختمانی: افرادی که به بلند کردن مداوم اشیاء سنگین یا استفاده از ابزار سنگین نیاز دارند.
• کارگران صنعتی: فعالیت‌هایی که شامل تکرار حرکات شانه در زوایای مختلف است، احتمال ایجاد سندروم گیر افتادگی شانه را افزایش می‌دهد.

عوامل خطر

برخی از عوامل خطر برای توسعه سندروم گیر افتادگی شانه عبارتند از:

• افزایش سن: با افزایش سن، تغییرات تحلیل‌رفتگی در تاندون‌ها و استخوان‌ها افزایش یافته و ریسک گیر افتادگی بیشتر می‌شود.
• ناپایداری مفصل شانه: افرادی که ضعف عضلات روتاتور کاف یا ناپایداری مفصل شانه دارند، بیشتر در معرض سندروم گیر افتادگی شانه هستند.
• استفاده مکرر و طولانی از شانه: افرادی که به صورت مکرر از شانه‌های خود برای انجام حرکات بالای سر استفاده می‌کنند، ریسک بیشتری دارند.

تفاوت‌های جنسیتی

مطالعات نشان داده‌اند که مردان بیشتر از زنان در معرض خطر سندروم گیر افتادگی شانه هستند، به ویژه در ورزشکاران مرد که در ورزش‌هایی با حرکات بالای سر شرکت می‌کنند . با این حال، تفاوت در شیوع این سندروم میان مردان و زنان می‌تواند به دلیل تفاوت‌های فعالیتی و شغلی نیز باشد.

مکانیسم‌های پاتوفیزیولوژیکی

گیر افتادگی شانه به دو نوع اصلی تقسیم می‌شود:

1. گیر افتادگی اولیه (Primary Impingement): این نوع بیشتر به دلیل تغییرات ساختاری در آناتومی شانه است که ممکن است به مرور زمان ایجاد شود. عواملی مانند تنگی فضای زیر آکرومیال، ضخیم شدن بورسا یا رشد زائده‌های استخوانی (استئوفیت‌ها) می‌توانند باعث بروز این نوع شوند.
2. گیر افتادگی ثانویه (Secondary Impingement): این نوع بیشتر به دلیل ناپایداری دینامیکی شانه و عدم تعادل عضلانی است. ضعیف شدن عضلات روتاتور کاف یا عضلات تثبیت‌کننده کتف می‌تواند منجر به جابجایی غیرطبیعی سر استخوان بازو در داخل مفصل گلنوهومرال و ایجاد گیر افتادگی شود.

علائم بالینی

علائم سندروم گیر افتادگی شانه شامل:

• درد در قسمت جلویی و یا کناری شانه که ممکن است به سمت بازو گسترش یابد.
• درد در هنگام بلند کردن بازو یا انجام حرکات بالای سر.
• ضعف عضلانی به ویژه در عضلات روتاتور کاف.
• کاهش دامنه حرکتی شانه.
• درد شبانه که ممکن است خواب فرد را مختل کند.

علائم سندروم گیرافتادگی شانه

تشخیص

تشخیص سندروم گیر افتادگی شانه عمدتاً بر اساس معاینه بالینی و بررسی تاریخچه بیمار انجام می‌شود. تست‌های فیزیکی مانند تست نیر (Neer’s Test) و تست هاوکینز-کندی (Hawkins-Kennedy Test) به پزشکان کمک می‌کنند تا گیر افتادگی را تشخیص دهند. برای تأیید تشخیص، ممکن است از تصویربرداری‌های رادیولوژیک مانند اشعه ایکس یا MRI نیز استفاده شود.

درمان

درمان سندروم گیر افتادگی شانه به مرحله و شدت بیماری بستگی دارد و شامل روش‌های غیرجراحی و جراحی می‌شود.

1. درمان غیرجراحی:
   • استراحت و کاهش فعالیت‌های تحریک‌کننده.
   • استفاده از داروهای ضد التهاب غیر استروئیدی (NSAIDs) برای کاهش درد و التهاب.
   • فیزیوتراپی برای بهبود قدرت عضلات روتاتور کاف و افزایش انعطاف‌پذیری.
   • تزریق کورتیکواستروئید در صورت وجود التهاب شدید.
2. درمان جراحی: اگر درمان‌های غیرجراحی مؤثر نباشند، ممکن است نیاز به جراحی باشد. جراحی شامل آرتروسکوپی شانه برای حذف زائده‌های استخوانی یا برداشتن بورساهای ملتهب است. گاهی اوقات، اگر تاندون‌های روتاتور کاف آسیب دیده باشند، ممکن است نیاز به ترمیم داشته باشند.

پیشگیری

برای پیشگیری از سندروم گیر افتادگی شانه، تقویت عضلات تثبیت‌کننده شانه و روتاتور کاف بسیار مهم است. انجام تمرینات کششی منظم و حفظ وضعیت صحیح بدن در هنگام انجام فعالیت‌های روزانه و ورزشی می‌تواند خطر ابتلا به این سندروم را کاهش دهد.

ورزش درمانی برای سندروم گیر افتادگی شانه

ورزش درمانی بخش مهمی از مدیریت غیرجراحی سندروم گیر افتادگی شانه است و به کاهش درد، بهبود قدرت و پایداری عضلات شانه و افزایش دامنه حرکتی کمک می‌کند. هدف از تمرین درمانی، تقویت عضلات روتاتور کاف و عضلات تثبیت‌کننده کتف (اسکاپولا) است تا بتوانند از شانه حمایت کرده و فشار روی تاندون‌ها و ساختارهای مفصلی کاهش یابد.

اهداف تمرین درمانی

• کاهش التهاب و درد.
• بهبود انعطاف‌پذیری و دامنه حرکتی مفصل شانه.
• تقویت عضلات روتاتور کاف و تثبیت‌کننده‌های کتف.
• بهبود تعادل عضلانی برای جلوگیری از ناپایداری مفصل شانه.
• اصلاح وضعیت بدنی و مکانیک حرکتی برای کاهش فشار روی شانه.

مراحل تمرین درمانی

1. مرحله اولیه (کاهش درد و التهاب)
   • استراحت نسبی و اجتناب از حرکات تحریک‌کننده: در این مرحله، کاهش تحریک شانه با استراحت نسبی از فعالیت‌های سنگین و مکرر توصیه می‌شود.
   • حرکات پاندولی: این حرکات سبک به افزایش جریان خون و کاهش التهاب کمک می‌کنند بدون این که فشار زیادی روی شانه وارد کنند.
   • تمرینات ایزومتریک: این تمرینات برای تقویت عضلات روتاتور کاف بدون ایجاد حرکات دینامیکی مفید است. به عنوان مثال، فشار دادن دست به دیوار بدون حرکت بازو می‌تواند عضلات روتاتور کاف را تقویت کند.
2. مرحله میانی (تقویت و بهبود دامنه حرکتی) در این مرحله تمرینات کششی و تقویتی برای بازیابی کامل دامنه حرکتی و بهبود قدرت عضلات آغاز می‌شود.
   • تمرینات کششی برای افزایش انعطاف‌پذیری:
     • کشش عضلات پشت بازو (تریسپس): برای بهبود دامنه حرکتی شانه و جلوگیری از سفتی عضلات.
     • کشش عضلات قفسه سینه: کشش عضلات پکتورالیس به باز کردن فضای شانه کمک می‌کند.
     • کشش عضلات کتف: به ویژه کشش عضلات لواتور اسکاپولا و رومبوئیدها برای بهبود تعادل عضلانی.
   • تمرینات تقویتی:
     • تقویت عضلات روتاتور کاف (Internal and External Rotation): تمرینات چرخش داخلی و خارجی با نوارهای مقاومتی یا وزنه‌های سبک.
     • تمرینات برای عضلات تثبیت‌کننده کتف: تقویت عضلات سراتوس قدامی و رومبوئیدها برای بهبود پایداری کتف و کاهش فشار روی شانه.
     • تمرینات پرس شانه با دامنه حرکتی کنترل‌شده: با وزنه‌های سبک برای تقویت عضلات شانه به تدریج انجام شود.
3. مرحله پیشرفته (بازگشت به فعالیت‌های عادی) این مرحله شامل تمرینات پیشرفته‌تر و تمرینات فانکشنال است که فرد را برای بازگشت به فعالیت‌های روزانه یا ورزشی آماده می‌کند.
   • تمرینات فانکشنال: تمریناتی که به صورت هدفمند حرکات روزمره یا ورزشی را شبیه‌سازی می‌کنند. تمریناتی مانند پرتاب توپ، شنا سوئدی، یا تمرینات با TRX می‌توانند به بازگشت به فعالیت‌های ورزشی کمک کنند.
   • تمرینات پلایومتریک: در ورزشکاران، تمرینات پلایومتریک مانند پرش یا پرتاب توپ‌های پزشکی برای بهبود سرعت و قدرت عضلات شانه مفید است.
   • تمرینات تعادلی و پایداری: استفاده از تمریناتی که نیاز به کنترل و ثبات بیشتری دارند، مانند حرکات بر روی توپ بوسو (Bosu Ball) یا استفاده از باندهای مقاومتی برای بهبود تعادل و پایداری مفصل شانه.

نکات مهم در تمرین درمانی

• تدریجی بودن: شدت تمرینات باید به تدریج افزایش یابد تا از آسیب مجدد جلوگیری شود.
• اصلاح وضعیت بدنی: حفظ وضعیت صحیح بدن در طول روز و هنگام انجام تمرینات اهمیت زیادی دارد. وضعیت ضعیف کتف یا گردن می‌تواند فشار بیشتری به شانه وارد کند.
• استفاده از یخ: استفاده از یخ پس از تمرینات برای کاهش التهاب و تسریع روند بهبودی مؤثر است.
• اختصاصی بودن: با توجه به تفاوت های فردی تمرینات هر فرد باید بر اساس شرایط اختصاصی وی طراحی شود، بنابراین هرگز از یک استراتژی یکسان نمی شود برای همه افراد استفاده کرد. از این رو لازم است در این باره زیر نظر متخصصان مربوطه تمرین درمانی را اجرا کنید.

حرکات ورزشی ممنوعه در مبتلایان به سندروم گیر افتادگی شانه 

در افراد مبتلا به سندروم گیر افتادگی شانه، برخی حرکات ورزشی و فعالیت‌ها ممکن است به تشدید درد یا آسیب بیشتر منجر شوند. بنابراین، شناخت این حرکات و اجتناب از آنها برای مدیریت عارضه بسیار مهم است. در زیر به حرکات ورزشی ممنوع اشاره شده است:

حرکات ورزشی ممنوع

1. حرکات بالای سر (Overhead Movements)
   • پرس بالای سر: این حرکت می‌تواند فشار زیادی بر روی مفصل شانه و تاندون‌ها وارد کند.
   • پرتاب‌های بالای سر: هر نوع پرتابی که نیاز به بلند کردن دست‌ها بالای سر دارد می‌تواند موجب تشدید عارضه شود.
2. حرکات چرخشی شدید (Extreme Rotational Movements)
   • چرخش داخلی و خارجی شدید: حرکات چرخشی که به شدت و به صورت ناگهانی انجام می‌شوند، می‌توانند به تاندون‌های روتاتور کاف آسیب برسانند.
3. حرکات کششی نادرست (Improper Stretching Movements)
   • کشش‌های نامناسب: حرکات کششی که به طور غیرطبیعی به شانه فشار وارد می‌کنند، مانند کشش‌های شدید عضلات قفسه سینه و پشت بازو، باید اجتناب شوند.
4. حرکات ضربه‌ای (Impact Movements)
   • دویدن یا پریدن بدون کنترل: حرکات ضربه‌ای و ناگهانی مانند دویدن سریع یا پریدن از ارتفاع می‌توانند به شانه آسیب بزنند.
5. حرکات سنگین (Heavy Lifting)
   • وزنه‌برداری سنگین: بلند کردن وزنه‌های سنگین، به ویژه در حرکات مربوط به شانه، می‌تواند فشار زیادی به مفصل شانه وارد کند.
6. حرکات تکراری (Repetitive Movements)
   • فعالیت‌های تکراری: حرکات تکراری و مکرر که شامل استفاده از شانه در دامنه‌های حرکتی خاص هستند، مانند کشیدن، هل دادن یا بالا بردن، می‌توانند عارضه را تشدید کنند.
7. فعالیت‌های ورزشی خاص
   • شنا: در برخی موارد، شنا با حرکات خاصی مانند کرال پشت یا قورباغه که نیاز به چرخش شانه دارد، ممکن است ممنوع باشد.
   • تنیس یا بدمینتون: ضربات قوی و چرخش‌های ناگهانی می‌توانند فشار زیادی به شانه وارد کنند.

در شکل زیر برخی از حرکاتی که در عارضه سندروم گیرافتادگی شانه باید از اجرای ان ها اجتناب شود، ذکر شده است.

حرکات ممنوعه در سندروم گیرافتادگی شانه

حرکات ممنوعه در سندروم گیرافتادگی شانه (ادامه)

منابع

Baker, K. L., & McHugh, M. P. (2015). “The effectiveness of exercise in the management of shoulder impingement syndrome: a systematic review.” Sports Medicine, ۴۵(۱), ۱۱۳-۱۳۲.

Ellenbecker, T. S., & Cools, A. (2010). “Rehabilitation of shoulder injuries.” Sports Physical Therapy, ۴۰(۱), ۱۰-۱۵.

Huisstede, B. M., et al. (2011). “Shoulder pain: the relationship between pain, function and quality of life.” BMC Musculoskeletal Disorders, ۱۲(۱), ۱-۷.

Tyler, T. F., et al. (2013). “The effectiveness of rotator cuff exercise programs in patients with shoulder pain: a systematic review.” Journal of Athletic Training, ۴۸(۳), ۲۹۴-۳۰۰.

Cools, A. M., et al. (2010). “Rehabilitation of scapular dyskinesis: a systematic review.” Journal of Shoulder and Elbow Surgery, ۱۹(۶), ۹۶۰-۹۷۱.

Kumar, S., et al. (2018). “Efficacy of therapeutic exercises for the treatment of shoulder impingement syndrome: a systematic review.” Physical Therapy Reviews, ۲۳(۳-۴), ۱۹۱-۲۰۰.

Reinold, M. M., et al. (2009). “Current concepts in the rehabilitation of the shoulder.” Journal of Orthopaedic & Sports Physical Therapy, ۳۹(۵), ۳۷۲-۳۹۰.